|
|
|
|
|
|
|
|
|
hunows - nākt šeit -na tu ra
VOX PATRUM 31 (2011) t. 56
ARMEŃSKA POKUTA ADAMA
(Paenitentia Adae – armeniace, CApVT 1. IV)
WSTĘP
Staroarmeńska wersja Życia Adama i Ewy została opublikowana po raz pierwszy
przez M.E. Stone’a w roku 1981 na podstawie trzech rękopisów w lowańskiej serii
Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium1
. W piętnaście lat później ten sam ba-
dacz wydał ją ponownie w szerszym zbiorze apokryfów armeńskich z cyklu Adama2
.
Prezentowany niżej apokryf zachował się w wielu językach i pod różnymi tytuła-
mi. Wersja grecka nosi tytuł 'Apok£luyij Mwsšwj3
, wersja łacińska – Vita Adae
et Evae4
, starosłowiańska – Życie Adama i Ewy5
, wreszcie gruzińska – Życie Adama6
(ta ostatnia nie została dotąd przełożona na języki europejskie). Każde z tych pięciu
pism reprezentuje inną recenzję historii Adama. Zawierają one w sobie różne materia-
ły, wykazują odmienną strukturę literacką i własną terminologię teologiczną. Wells,
wydawca wersji greckiej, łacińskiej i słowiańskiej w zbiorze R.H. Charlesa7
, uważał
za tekst podstawowy grecką Apokalipsę Mojżesza, wersje zaś łacińska i słowiańska
miały być rozszerzeniem tego tekstu.
Obok tych pięciu wersji językowych Pokuty Adama zachowały się trzy dalsze
teksty źródłowe związane z cyklem Adama. Pierwszym z nich jest armeński przekład
Apokalipsy Mojżesza, opublikowany w r. 1896 pt. Księga Adama8
; drugim źródłem
jest Ewangelia Nikodema, należąca do cyklu Piłata9
; trzecim zaś – grecki fragment
opisujący pokutę Adama i Ewy10.
1
Por. CSCO 429 (arm. 13, Leuven 1981, 1-26 (armeński), 430 (arm. 14), 1-21 (angielski).
2
Por. M.E. Stone, Texts and concordances of the Armenian Adam Literature, Early Judaism and
its Literature 12, Atlanta 1996, 69-208. 3
Por. Apocalypses Apocryphae, ed. C. Tischendorf, Leipzig 1966 (repr.), 1-23. 4
Por. W. Meyer, Vita Adae et Evae, München 1897. 5
Por. V. Jagič, Slavische Beiträge zu dem biblischem Apokryphen, Bd. 1: Die altkirchenslavischen
Texte des Adambuches, Wien 1893. 6
Por. T. K’urtsik’idze, „Philological Studies” (Tiflis) 1 (1964) 97-136.
7
Por. Apocrypha and Pseudoepigrapha of the Old Testament (= APOT), II, Oxford 1913,
128-129. 8
Por. Liber Adae, ed. S. Yovsēp’ianc, w: Uncanonical Books of the Old Testament, Venice 1896,
1-23 (po armeńsku); J. Issaverdens, Uncanonical writings of the Old Testament, Venice 1834, 23-42. 9
Por. Apokryfy Nowego Testamentu, red. M. Starowieyski, I/2, Kraków 2003, 624-671 (Cykl
Piłata: wstęp i przekład M. Starowieyski). 10 Por. Vat. Gr. 1192, 13r-14v.
598 PRZEKŁADY
Poza wyliczonymi tu pismami istnieje cały szereg opowiadań o Adamie, zacho-
wanych w różnych językach (syryjskim, etiopskim, arabskim, armeńskim, gruziń-
skim i staro-cerkiewno-słowiańskim). Pisma te rozwijają wątki literackie historii
Adama, nie wiążą się jednak bezpośrednio z interesującą nas apokryficzną Pokutą
Adama. Zachowane w języku staroarmeńskim pisma cyklu Adama (Stone odkrył ich
już kilkanaście) mają powiązanie z Pokutą Adama głównie przez swój liturgicznych
charakter. Kościół armeński z upodobaniem rozwijał legendarne wątki z życia po-
staci biblijnych. Szczególnie drogi był mu patriarcha Adam jako protoplasta rodzaju
ludzkiego.
1. Struktura tekstu. Treścią armeńskiej Pokuty Adama jest zarówno opis po-
kuty prarodziców (pominięty w wersji greckiej), jak i opowiadanie Ewy o upad-
ku (pominięte w wersji łacińskiej). Dziełko rozpoczyna się, podobnie jak łaciń-
skie Vita Adae et Evae, opisem pokuty prarodziców po ich wygnaniu z ogrodu
Eden. Ponowne kuszenie Ewy przez Szatana, który odnalazł ją w rzece Tygrys, to
dalszy element wspólny wersji armeńskiej i łacińskiej. Związek z wersją grecką
(Apokalipsa Mojżesza) zaczyna się z chwilą, gdy Adam zabiera Ewę wraz z no-
wonarodzonym Kainem do krainy Wschodu. Podobieństwa dotyczą budowy zdań,
wersetów, a nawet całych wątków tradycji. Obok materiałów wspólnych z wersją
łacińską i grecką, armeńska Pokuta Adama zawiera jednak pewne cechy odręb-
ne, wskazujące na jej szczególny charakter. Nie jest więc ona zwykłym zlepkiem
dwóch bloków literackich, jakie stanowią łacińska Vita Adae et Evae (VAE) oraz
grecka Apokalipsa. Brak w niej zwłaszcza Wizji Adama (VAE 25-29) oraz wska-
zówek Ewy odnośnie do wspomnień z jej życia (VAE 49-50). Zawiera natomiast
obszerne opowiadanie o upadku Ewy, nie zachowane w łacińskiej VAE, a tylko
w greckiej Apokalipsie Mojżesza.
2. Tytuł. Tytuł Pokuta Adama pojawia się w starszych źródłach, powodując
spore zamieszanie co do identyfikacji samego dokumentu. I tak Dekret Gelazjański
(pocz. VI w.) wymienia pośród pism apokryficznych „księgę zwaną Poenitentia
Adae”11. Wydaje się jednak, że chodzi tu o łaciński utwór VAE, który szeroko opi-
suje pokutę Adama i Ewy, a o którym Dekret nie wspomina pod innym tytułem.
Jest to tym bardziej prawdopodobne, że część rękopisów VAE nosi właśnie tytuł
De Penitentia Adam bądź Penitentia Adam et Eva.
Z kolei Kroniki Jerzego Synkellosa (pocz. IX w.) i Jerzego Kedrenosa (r. 1057)
zawierają cytat z jakiegoś dzieła cyklu Adama12; nie wiadomo jednak, czy chodzi tu
wprost o Pokutę Adama. W wieku XII historyk armeński Samuel z Ani wymienia
11 Por. Decretum Gelasianum, ed. E. Dobschütz, TU 38/4, Berlin 1912, linia 296: „Liber qui
appellatur Poenitentia Adae”. 12 Por. Chronographiae Georgii Syncelli et Georgii Cedreni: „'Ad¦m tÁ ̃xakosiÒstw œtei
metano»saj œgnw di' ¢pokalÚyewj”.
PRZEKŁADY 599
księgi, jakie do Armenii przywieźli nestoriańscy misjonarze z końca VI wieku13. Na
pierwszym miejscu wśród tych ksiąg wymienia on Testament Adama (tak rękopis
z XVI w.), bądź Pokutę Adama (tak edycja Vałaršapat z r. 1893). Yovsep’ianc’ opu-
blikował w 1896 r. po raz pierwszy armeński apokryf, którego tytuł w przekładzie
polskim brzmi: Dzieje Pokuty Prarodziców Adama i Ewy i ich czyny14. Nie wiado-
mo jednak, na ile jego publikacja zależy od tytułu edycji rękopisu Samuela z Ani.
Trzeba przyznać, że tytuł Pokuta Adama jest słabo poświadczony w tradycji armeń-
skiej i nie ułatwia datowania rękopisu omawianego tu apokryfu. W każdym razie nie
jest on armeńską wersją greckiej Apokalipsy Mojżesza, ani łacińskiej Vita Adae et
Evae (= VAE). Wynika to z połączenia w nim materiałów zawartych w obydwu pis-
mach apokryficznych. Pokuta Adama jest więc inną wersją Księgi Adama, zapewne
tłumaczoną z greckiego. Nic jednak nie da się powiedzieć o czasie tego przekładu ani
też o jego roli w dziejach Kościoła w Armenii. M.E. Stone przypuszcza15, że wydany
przez niego dokument zachował materiały należące do Księgi Adama w ich pierwot-
nej formie. Zaznacza jednak, że ostateczne wnioski należy odłożyć do czasu publika-
cji innych dokumentów, a zwłaszcza wersji gruzińskiej.
3. Treść Pokuty Adama. Omówimy tu trzy charakterystyczne wątki literackie,
stanowiące o oryginalności tego apokryfu.
a. Szukanie pokarmu. Rozdziały 1-9 koncentrują się na wątku poszukiwania
przez prarodziców pokarmu, który spożywali niegdyś w rajskim ogrodzie. Ten pier-
wotny pokarm jest przeciwieństwem „jarskiego pokarmu” przeznaczonego dla zwie-
rząt (por. Rdz 1, 29-30 i 3, 18). Temat ten pojawia się wprawdzie w VAE, lecz Pokuta
Adama znacznie go rozwija, łącząc wyraźnie pokutę z szukaniem pokarmu rajskiego.
Wygnanie z Raju oznacza pozbawienie tego pokarmu. Jedynie pokuta prarodziców
i Boże zmiłowanie mogą prowadzić do jego odzyskania. Tak się jednak nie stanie,
gdyż pokarm ten wyobraża pierwotny stan ludzkości, utracony przez grzech.
Ewa, zwiedziona przez Szatana, opuszcza rzekę Tygrys, natomiast Adam nadal
pokutuje w Jordanie (rozdz. 9-11 i 17). Ewa nosi w łonie Kaina; gdy zbliża się po-
ród, przyzywa do siebie, nad rzekę Tygrys, Adama. Ten słyszy jej płacz z Jordanu,
w którym nadal odbywa pokutę (18-19). Następnie czytamy: „Skoro wysłuchał Bóg
głosu pokutującego Adama, nauczył go siać i żąć, a także tego wszystkiego, co ma się
stać z nim i z jego zasiewem” (20). Jest to rozwiązanie kwestii pokarmu: Adam nie
odzyska rajskiego pokarmu, ale nie musi już żywić się trawą. Jego pokuta przyniosła
skutek, gdyż Bóg nauczył go uprawy roli. W łacińskiej VAE Adam otrzymuje od Boga
znajomość rolnictwa (2), lecz nie ma to związku z jego pokutą.
Podobną myśl zdaje się zawierać opis narodzin Kaina. Pokuta Adama (21) mówi,
że Kain zaraz po urodzeniu zaczął wyrywać trawę wokół namiotu Ewy, powodu-
jąc, że „miejsce to stało się jałowe”. Ślady tej tradycji można dostrzec w VAE (21):
13 Por. Samuel Aniensis, Chronographia a. 590. 14 Por. wyżej n. 8: Yovsēp’ianc, Uncanonical Books, s. 325-330. 15 Por. M.E. Stone, Introduction, CSCO 430, s. XI.
600 PRZEKŁADY
chłopiec bierze trawę do rąk i podaje matce. W tekście łacińskim jednak czynność ta
nie ma związku z kontekstem, w odróżnieniu od tekstu armeńskiego: Kain Bezbożny,
przeklęty od urodzenia, chce zniszczyć pokarm objawiony Adamowi dzięki pokucie.
b. Oliwa życia. Gdy Adam zachorował, Set postanawia wraz z matką wyruszyć
do bram Raju i prosić Boga o oliwę z drzewa łaski, aby nią namaścić Adama i ulżyć
mu w agonii. Archanioł Michał odpowiada na ich prośbę w słowach, które przytacza
grecka Apokalipsa Mojżesza (13). Łacińska VAE pomija ten szczegół, a jej aktualny
tekst zdaje się w tym miejscu być uzupełniony łacińską wersją Ewangelii Nikodema.
Armeńska Pokuta Adama przekazuje tekst pierwszej części proroctwa (aż do słów:
„Teraz nie może to nastąpić”) zgodnie z jego brzmieniem w Apokalipsie Mojżesza.
Natomiast proroctwo eschatologiczne różni się w szczegółach od tekstu Ewangelii
Nikodema i VAE. Według tekstu łacińskiego Chrystus, Syn Boży, przyjdzie na zie-
mię, aby wskrzesić ciało Adama i wszystkich zmarłych. Chrystus przyjmie chrzest
w Jordanie i namaści oliwą łaski tych, którzy w Niego uwierzą. Potem Chrystus, Syn
Boży, który zstąpił na ziemię, zaprowadzi Adama do Raju, do drzewa łaski.
W tekście armeńskim Chrystus jest „Umiłowanym”, ale nie „Synem Bożym”.
Zstąpi On na ziemię, aby przywrócić życie Adamowi. Z powodu swych grzechów
Adam zostanie ochrzczony w Jordanie przez Chrystusa, a gdy wyjdzie z wody, Michał
„namaści nowego Adama oliwą radości”. Potem Michał namaści „wszystko co żyje”,
dając mu przez zmartwychwstanie udział w życiu rajskim. Jak widać, różnice pomiędzy
wersją łacińską i armeńską są znaczne. Wersja łacińska trzyma się terminologii Nowego
Testamentu (Filius Dei) i mówi o zbawieniu przez wodę i Ducha. Chrystus przyjdzie
namaścić wierzących w Niego i wprowadzić Adama do Raju.
Wersja armeńska różni się od ortodoksyjnej teologii chrześcijańskiej. Kontekst
wskazuje, że chodzi tu o namaszczenie Adama oliwą. Zadaniem Chrystusa jest
wskrzeszenie ciała Adama i udzielenie mu chrztu, namaszczenia zaś ma dokonać
Michał, a nie Chrystus. Ochrzczony nazywa się „nowym Adamem” (a nie „ostatnim”,
jak w 1Kor 15, 45). Tekst zdaje się być zależny od teologii „chrzcicieli”, dla których
Adam pełnił szczególną rolę eschatologiczną. Stoi on w jawnej sprzeczności z orto-
doksyjną chrystologią, w centrum której stoi Chrystus. Tutaj istotne jest zmartwych-
wstanie Adama, jego oczyszczenie z grzechów przez rytuał zanurzenia w Jordanie
i namaszczenia; jego zbawienie jest zapowiedzią zbawienia wszystkich ludzi, którzy
zostaną namaszczeni (nie ma tu mowy o ich chrzcie).
Tekst łaciński nie wspomina wprost o namaszczeniu Adama. W tekście armeń-
skim natomiast istotne jest przyszłe namaszczenie Adama przez Michała. Michał od-
mawia Setowi na razie ożywczej oliwy, obiecuje jednak później namaścić nią Adama.
Wszystko to zdaje się przemawiać za tezą M.E. Stone’a, że Pokuta Adama repre-
zentuje tekst pierwotny w porównaniu z greckim i łacińskim16. Co więcej, obecność
w tym tekście starych tradycji żydowskich każe uznać ten apokryf za „żydowską księ-
gę Adama w chrześcijańskiej szacie”17.
16 Por. tamże, s. XIV-XVI.
17 Tamże, s. XVI.
PRZEKŁADY 601
c. Rozgrzeszenie Adama. Tam gdzie tekst łaciński mówi o grzechu Adama, wer-
sja armeńska używa często obrazu utraty pokarmu rajskiego. Może to być próbą
przesunięcia odpowiedzialności za grzech z Adama na Ewę. Przykład zaczerpnięty
z rozdziału 3 jest tu szczególnie wymowny. Tekst armeński wydaje się tu znacznie
jaśniejszy od łacińskiego. Zawarto w nim podwójną ideę: pierwsza to rozpacz Ewy,
która nie potrafi znaleźć pokarmu, stwierdzając, że woli umrzeć z głodu, gdyż nie jest
w stanie ulżyć cierpieniom Adama znoszonym z jej winy. Prosi więc Adama, aby ją
zabił i tak usunął źródło swych udręk. Adam nie prostuje tego przekonania, stara się
tylko tłumaczyć, że jej wina była nieświadoma. Drugi przykład mieści się w rozdziale
7. Według tekstu łacińskiego, Adam stoi zanurzony w wodzie po szyję; podobnie ma
uczynić Ewa zgodnie z poleceniem męża. W wersji armeńskiej Adam wchodzi do
Jordanu, a jego włosy wystają nad wodę. Wtedy przywołuje on wody Jordanu, a te
„otoczyły go jakby wałem” (8). Wyraźne nawiązanie do historii Izraela (Wj 14, 22. 29
i Joz 3, 13-17) zakłada, że Adam w rzeczywistości stał na suchym miejscu. W prze-
ciwieństwie do niego, skóra Ewy była pomarszczona od długiego pobytu w wodzie.
Jej wyczerpująca pokuta sprawiła, że po wyjściu z wody padła na ziemię bez czucia
(10). Nic takiego nie mówi się tu o Adamie; tekst wyraźnie minimalizuje jego winę,
podkreśla natomiast zastępcze cierpienie Adama. Zdaje się w ten sposób zapowiadać
eschatologiczny chrzest Adama w Jordanie.
Te dwa przykłady wystarczająco ukazują rolę armeńskiej Pokuty Adama w bada-
niach nad teologią całego cyklu ksiąg Adamowych. M.E. Stone przypuszcza, że utwór
ten może okazać się szczególnie ważny dla poznania środowiska, w jakim powstał ten
cykl18. O żydowskim i judeochrześcijańskim środowisku naszego apokryfu świadczą
zależności literackie, zaznaczone w przypisach do przekładu.
Autor Pokuty Adama wielokrotnie odwołuje się do tradycji żydowskich znanych
z Księgi Jubileuszy (Jub), z Anitquitates Iudaicae Józefa Flawiusza (Ant) i późniejszych
pism rabinackich takich jak Bereszit Rabba (GenR) czy też Pirqe Rabbi Eliezer (PRE).
Odnośniki w przypisach nie mogą być wyczerpujące; więcej informacji na ten temat
podaje L. Ginzberg19. Gdy chodzi o tradycje judeochrześcijańskie, szczególnie bogatym
źródłem informacji jest Grota Skarbów, dostępna od niedawna w polskim przekładzie20.
Niniejszy przekład Pokuty Adama został dokonany z wydania krytycznego M.E.
Stone’a, który wykorzystał, jak zaznaczyliśmy, do jego ustalenia trzy rękopisy armeń-
skie z XVII wieku. Dwa z nich znajdują się w Jerozolimie, w siedzibie Patriarchatu
Armeńskiego (nr 1458, ss. 380-431, oraz nr 1370, ss. 127-150), trzeci zaś w Muzeum
Narodowym Matenadaran w Erywaniu (nr 3461, fol. 66r-87v).
18 Por. tamże, s. XVII.
19 Por. L. Ginzberg, Legends of the Jews, vol. 5, Philadelphia 1929, 63-131. 20 Por. Apokryfy syryjskie, tłum. A. Tronina, Kraków 2011, 84-199 (wstęp, s. 84-105; przekład,
s. 106-199).
602 PRZEKŁADY
WYDANIA TEKSTU
M.E. Stone: Leuven 1981, CSCO 429 (arm. 13). 1-26.
PRZEKŁADY NOWOŻYTNE
Angielskie:
M.E. Stone, Leuven 1981, CSCO 429 (arm. 13). 1-21.
Polskie:
A. Tronina, Warszawa 1999, Apokryfy Starego Testamentu, red. R. Rubinkiewicz,
27-39.
BIBLIOGRAFIA
G. Anderson – M.E. Stone – J. Tromp, Literature on Adam and Eve. Collected
Essays, Atlanta 2000; C. Fuchs, Das Leben Adam und Evas, w: Die Apokryphen
und Pseudoepigraphen des Alten Testaments, ed. E. Kautzsch, II, Oxford 1913, repr.
Darmstadt 1962, 506-528; M.E. Stone, Apocrypha, Pseudepigrapha and Armenian
Studies. Collected Papers, vol. I-II, Leuven 2006; M.E. Stone, The death of Adam.
An Armenian Adam Book, HTR 59 (1966) 283-291; M.E. Stone, Introduction, CSCO
430 (arm. 14), Lovanii 1981, s. V-XVIII; M.E. Stone, Texts and concordances of
the Armenian Adam Literature, Early Judaism and its Literature 12, Altanta 1996;
A. Tronina, Angelologia staroarmeńskiej „Pokuty Adama”, w: Światła Prawdy
Bożej. Księga Jubileuszowa Ks. Prof. Lecha Stachowiaka, red. E. Szewc, Łódź
1996, 229-239; A. Tronina, Tajemnica Złego. Szatan według apokryficznej „Pokuty
Adama”, RT 44 (1997) z. 1, 89-101.
WYKAZ SKRÓTÓW STOSOWANYCH W KOMENTARZU DO PRZEKŁADU
Aboda Zara – Traktat Aboda Zara w Talmudzie babilońskim
Ant – Józef Flawiusz, Antiquitates Judaicae, tłum. Z. Kubiak: Dawne dzieje
Izraela, Warszawa 1979.
ApAbr – Apokalipsa Abrahama, zob. tłum. R. Rubinkiewicz, w: Apokryfy Starego
Testamentu, red. R. Rubinkiewicz, Warszawa 1999, 446-456.
Ap Mojż – Apokalipsa Mojżesza
Ap Pauli – Apokalipsa Pawła
ARN – Abot de Rabbi Nathan, ed. S. Schechter, New York 1967.
Ber – Traktat Berakot w Talmudzie babilońskim
PRZEKŁADY 603
N. Bogharian – Grand Catalogue of St. James Manuscripts, Jerusalem 1969.
Denis – A.M. Denis, Introduction aux pseudoepigraphes grecs d’Ancient Testament,
Leiden 1970.
EwBart – Ewangelia Bartłomieja
EwNikod – Ewangelia Nikodema
4Ezd – Czwarta Księga Ezdrasza
GenR – Bereschit Rabba, ed. J. Theodor, Jerusalem 1965.
Ginzberg – L. Ginzberg, Legends of the Jesus, vol. I-VII, Philadelphia 1909-1938.
GrApMaryi – Grecka Apokalipsa Maryi
Grota Skarbów – W: Apokryfy syryjskie, tłum. A. Tronina, Kraków 2011, 106-199.
2Hen – Druga Księga Henocha (słowiańska)
Issaverdens – J. Issaverdens, Uncanonical writings of the Old Testament, Venice 1934.
Jub – Księga jubileuszów, tłum. A. Kondracki, w: Apokryfy Starego Testamentu,
Warszawa 1999, 262-342.
Kain i Abel – Historia Kaina i Abla, synów Adama, w: Issaverdens, s. 53-58.
Księga Adama – W: Issaverdens, s. 23-24.
LAB – Liber Antiquitatum Biblicum Ps-Filona
Malan – S.C. Malan, The Book of Adam and Eve, London 1882.
ParalipJer – Paralipomena Jeremiasza
PesR – Midrasz Pesiqta Rabbati
PRE – Pirqe Rabbi Eliezer
PsEpif – Ps-Epiphanius, Hexameron, ed. E. Trumpp, München 1882.
Sanh – Traktat Sanhedrin w Talmudzie babilońskim
St-słow – Starosłowiański Żywot Adama i Ewy
Stworzenie
Adama
– W: Issaverdens, s. 43-48.
Szab – Traktat Shabbat w Talmudzie babilońskim
Śmierć Adama – M.E. Stone, The Death of Adam: an Armenian Adam Book, HTR 59 (1966)
283-291.
TestAbr – Testament Abrahama
604 PRZEKŁADY
TestAdam – Testament Adama
TgJer – Targum Jerozolimski
Vat – Kodeksy watykańskie
WniebIzGr – Wniebowstąpienie Izajasza, wersja grecka
PRZEKŁAD*
POKUTA NASZEGO PRAOJCA ADAMA1
[Szukanie pokarmu]
1. Było to, gdy Adam razem ze swą żoną opuścił Raj. Na wschód2
od
Edenu zbudowali sobie szałas i zamieszkali w nim. Przelewali łzy nieustannie
i spędzali dni jednomyślnie w płaczu i żałobie. Mówili nawzajem do siebie:
„Oddaliliśmy się od życia!”. A po siedmiu dniach3
poczuli głód i zaczęli szu-
kać pożywienia.
2. Ewa rzekła do Adama: „Panie mój, odczuwam głód. Chodź, poszukaj-
my pożywienia, byśmy ocaleli i poznali4
, że Bóg wkrótce przyjdzie zabrać
nas do Raju na nasze miejsce”. Powstali więc i udali się na okrąg ziemi. Nie
znaleźli jednak pokarmu podobnego temu, jakim byli żywieni w Raju.
3. Ewa rzecze do Adama: „Ginę od tego głodu! Obym już raczej umar-
ła, panie mój; może wtedy zabrano by cię do Raju. Zaiste bowiem, z mego
powodu Bóg jest zagniewany!” Adam odparł: „Wielki gniew spadł na nas.
Nie wiem, czy przez ciebie, czy przeze mnie”. Ewa rzecze mu: „Zabij mnie,
jeśli chcesz, aby odstąpiło od ciebie to straszne zagniewanie – bo stało się
to z mego powodu – i abyś znów był wzięty do Raju”. Adam rzekł do niej:
„Ewo, nie wspominaj nawet o czymś takim5
, aby Bóg nie zesłał na nas jeszcze
większych nieszczęść i abyśmy się nie stali godnymi wzgardy! Jakże bowiem
mógłbym ci uczynić coś złego, skoro jesteś moim ciałem?”6
4. Rzecze Ewa: „Chodź, szukajmy pokarmu jarskiego”. Szukali, lecz nie
znaleźli pokarmu [podobnego do tego, jaki był w Raju]7
. (Mówi Ewa:)8
„Bóg
*
Przekładu dokonano z armeńskiego tekstu krytycznego, ustalonego przez M.E. Stone’a,
CSCO 429 (arm. 13), 1-26. 1
Co do tytułu, zob. Wstęp. łac. rkp 18: Poenitentia Adae et Evae. 2
Por. Rdz 3, 24 i ApMojż 1; Malan 1, 1 i PsEpif (Hexaemeron 254) mają: „zachód”; por. PRE 20. 3
Rkp C: „pięciu”; por. Kain i Abel 53; Śmierć Adama 1; tekst łac.: „sześciu”. 4
Por. wariant łac.
5
Inaczej tekst St.-słow. 29.
6
Por. Rdz 2, 24.
7
Uzup. wg łac. „pokarm jarski”, por. Rdz 1, 30.
8
Wg łac. mówiącym jest Adam.
PRZEKŁADY 605
ustanowił bowiem ten pokarm jarski dla zwierząt, aby się mogły żywić na ziemi.
Ale naszym pokarmem jest ten, który spożywają aniołowie9
. Chodź, pokutujmy
przez czterdzieści dni. Może Bóg ulituje się nad nami i udzieli nam pokarmu,
który jest lepszy niż karma zwierząt, byśmy się do nich nie upodobnili!”10
[Pokuta]
Rzecze Adam do Ewy: „W jaki sposób chcesz pokutować? Przez ile dni zdo-
łasz wytrwać w trudzie? Może rozpoczniesz, a nie będziesz umiała pokutować,
i Bóg nie wysłucha? I nie zdołamy utrzymać tego, cośmy dostali na początku”.
5. Ewa rzecze: „Wyznacz mi, ile dni będę mogła pokutować – może te dni
są zbyt długie – abym zniosła tę pokutę za ciebie”.
6. Adam odparł: „Nie zdołasz wytrwać tyle dni co ja. Ale uczyń, co ci
powiem, a wytrwasz w pouczeniu”. Adam rzekł: „Ja będę (pokutował) przez
czterdzieści dni, sześć dni dłużej od ciebie11, gdyż ty zostałaś stworzona szóste-
go dnia12, na zakończenie Jego dzieł. Teraz więc wstań, idź nad rzekę Tygrys,
weź kamień i połóż go pod swoje stopy i wejdź po szyję do wody w ubraniu.
Niech nie wyjdzie z ust twoich nawet słowo błagania Boga! Jesteśmy bowiem
niegodni, a usta nasze są nieczyste i skażone z powodu przestępstw, jakich
dopuściliśmy się w Raju, gdyśmy zjedli (owoc) z drzewa. Pozostań tam mil-
cząc w wodzie, aż dopełnisz pokuty przez trzydzieści cztery dni. Ja zaś będę
w rzece Jordan13 aż się dowiemy, że oto Bóg nas wysłuchał i aż udzieli nam
naszego pokarmu”14.
7. Poszła tedy Ewa nad Tygrys i uczyniła tak, jak Adam ją pouczył. Adam
zaś udał się nad Jordan. Włosy jego głowy były rozpuszczone15.
8. Prosił on w słowach: „Mówię do was, wody Jordanu, zlitujcie się nade
mną! Zgromadźcie wszelkie stworzenia, które się w was poruszają. Niech
mnie otoczą i niech ze mną płaczą, nie nad sobą, lecz nade mną! Im bowiem
Bóg nie odmówił pokarmu, zgotowanego im przez Boga od początku. Mnie
natomiast odmówiono mojego pokarmu i życia!”16
Gdy Adam to powiedział, wszystkie stworzenia, które były w Jordanie,
zgromadziły się przy nim i otoczyły go jakby wałem17. A wody Jordanu za-
trzymały się w tej chwili i przerwały swój bieg. Adam wołał do Boga i ułożył
sześćset modlitw18, aby błagać Boga przez wszystkie dni.
9
Por. Ps 78, 25: „Człowiek spożywał chleb mocarzy” (panis angelorum). 10 Inaczej łac.; GenR 20, 9; PRE 19; por. r. 18.
11 Wg łac. 36 i 40 dni. 12 Jub 3, 4-6; w przekładzie gruzińskim: „piątego dnia”. 13 PRE 20: „górny Gichon”; por. Rdz 2, 13n; Malan 1, 9n. 32.
14 Inaczej łac.; kodeks gr. Vat 1182, 13v: „kaˆ dèsei 1m‹n trof»n”. 15 Łac. opuszcza to zdanie; Vat 1182 czyta: „kaˆ 1 qr...x tÁj kefalÁj aÙtoà oploàtou tî
eÙcomšnw TMn tî Ûdati”; podobnie St.-słow. 36. 16 Inaczej łac.; Vat 1183 pomija to zdanie.
17 Brak w łac.; por. Wj 14, 22. 29. 18 Stone (CSCO 430, 3) błędnie „6.000”. Brak paralel w pokrewnych utworach.
606 PRZEKŁADY
[Kuszenie Ewy]
9. Gdy już minęło osiemnaście dni ich płaczu, Szatan19 przybrał postać
cheruba o wspaniałym wyglądzie20 i udał się nad rzekę Tygrys, aby uwieść
Ewę. Łzy spływały po jej szacie na ziemię. Szatan rzekł do Ewy: „Wyjdź
z wody i odpocznij, gdyż Bóg przyjął waszą pokutę: twoją i Adama, twe-
go męża. Ponieważ szukaliście Boga, Bóg wysłał mnie, bym cię stąd zabrał
i udzielił wam pokarmu, dla którego podjęliście pokutę. Otóż byłem u Adama,
a on wysłał mnie do ciebie, mówiąc: Idź, synu, zabierz mą żonę! Chodź zatem,
pójdźmy do Adama, a ja zaprowadzę was na miejsce, gdzie jest wasz pokarm”.
10. Gdy Ewa wyszła z wody, jej ciało było jak zwiędła trawa. Ciało jej
zmieniło się od wody, ale jej chwalebna postać pozostała błyszcząca21. Po wyj-
ściu z wody upadła i pozostała na ziemi w wielkiej udręce przez dwa dni. Nie
mogła bowiem zupełnie ruszyć się z miejsca. Potem wstała, a Szatan zabrał ją
tam, gdzie był Adam. Skoro Adam ujrzał Szatana i Ewę idącą za nim, zapłakał
głośno i zawołał wielkim głosem do Ewy: „Gdzie jest mój nakaz pokuty, jaki
ci dałem? Jak mogłaś dać się zwieść i pójść za tym, przez którego zostaliśmy
pozbawieni naszego mieszkania?”
11. Usłyszawszy to Ewa poznała, że Szatan ją zwiódł. Upadła przed Adamem.
Odtąd udręka Adama wzrosła dwukrotnie, gdy widział on cierpienia swej żony,
która została pokonana i upadła jak martwa. Rozgniewał się i głośno się skarżąc
zawołał do Szatana: „Czemu wszcząłeś tak straszną walkę z nami? Cóż myśmy
ci zawinili, żeś nas pozbawił naszego miejsca? Czyż ujęliśmy ci chwały? Czy
wygnaliśmy cię z twojej własności, że walczysz z nami niesłusznie?”
[Spowiedź Szatana]
12. Szatan także zapłakał głośno i rzekł do Adama: „Cała moja zuchwałość
i ból przyszły z waszego powodu. Przez was bowiem musiałem opuścić moje
mieszkanie. Przez was zostałem odrzucony od tronu cherubów22, które rozcią-
gając skrzydła użyczały mi cienia. Przez was moje stopy zdeptały ziemię”23.
W odpowiedzi Adam rzecze do niego: „Jakie były nasze winy wobec ciebie,
żeś nam to wszystko uczynił?”
13. Szatan odparł: „Ty sam nie jesteś mi nic winien, ale to z twego powodu
straciłem swą pozycję w dniu twego stworzenia. Ja bowiem tego samego dnia
musiałem odejść. Gdy Bóg tchnął w ciebie swego ducha, otrzymałeś podobień-
stwo Jego obrazu24. Następnie przyszedł Michał i kazał ci klęknąć przed Bogiem.
Bóg rzekł do Michała: Oto uczyniłem Adama na podobieństwo mego obrazu!
19 Por. A. Tronina, Tajemnica Złego. Szatan według apokryficznej „Pokuty Adama”, RT 44
(1997) 89-101. 20 Tekst łac.: angelus; por. Ez 28, 14; 2Kor 11, 14. 21 Por. GenR 12, 6; PesR 118r; zob. Ginzberg, V 112; EwBart 4.
22 Łac.: spośród aniołów.
23 Upadek Szatana, por. Iz 14, 12-15; por. Ginzberg V 84-86; Grota Skarbów 4. 24 Por. Rdz 1, 26n; 2, 7.
PRZEKŁADY 607
14. Wtedy Michał wezwał wszystkich aniołów, a Bóg rzekł do nich:
Chodźcie, pokłońcie się bogu25, którego stworzyłem! Michał pokłonił się jako
pierwszy. Wezwał mnie i rzekł: Ty także pokłoń się Adamowi. Odparłem: Idź
precz, Michale! Nie będę kłaniał się temu, który stał się później ode mnie,
gdyż ja byłem wcześniej!26 Dlaczego miałbym się kłaniać jemu?
15. Także inni aniołowie, którzy byli ze mną, posłyszeli to. Moje słowa
spodobały się im i nie złożyli ci, Adamie, pokłonu27.
16. Wówczas Bóg rozgniewał się na mnie i rozkazał wypędzić nas z na-
szego mieszkania i strącić na ziemię mnie i moich aniołów, zgodnych ze mną.
A ty pozostałeś wtedy w Raju. Gdy poznałem, że to z twego powodu musia-
łem opuścić mieszkanie światła, ogarnął mnie ból i katusze. Zastawiłem sidła
na ciebie, by cię pozbawić twego szczęścia, jak i ja zostałem go pozbawiony
z twego powodu!”28
17. Gdy Adam to usłyszał, rzekł do Pana: „Panie, w Twoich rękach jest moja
dusza29. Oddal ode mnie tego wroga, który chce mnie oszukać. Ja bowiem szu-
kam Twego światła30, które utraciłem”. Wtedy Szatan odstąpił od niego.
[Ewa na Zachodzie]
Adam pozostał nadal w wodach pokuty31, a Ewa leżała na ziemi jak martwa
przez trzy dni. A po trzech dniach32 podniosła się z ziemi i rzekła do Adama:
18. „Ty nie ponosisz winy za pierwszy grzech, ani za ten drugi. Tylko mnie
Szatan pokonał według słowa Bożego i twego”33. Ponownie rzekła Ewa do
Adama: „Oto ja pójdę na Zachód34 i pozostanę tam, a pokarmem moim (bę-
dzie) trawa aż do śmierci, gdyż po tym wszystkim niegodna jestem pokarmu
życia”. Ewa udała się na Zachód z płaczem i bólem. Potem zbudowała sobie
szałas na Zachodzie. A była już posunięta w ciąży; nosiła bowiem w łonie
Kaina Bezbożnego.
19. Gdy nadszedł dla niej czas rodzenia, zaczęła wołać głosem wielkim:
„Gdzie jest Adam, aby mógł ujrzeć moje bóle? Któż bowiem zdoła opowiedzieć
Adamowi moje udręki? Czyż jest wiatr pod niebem, aby udał się powiedzieć
Adamowi: Przyjdź na pomoc Ewie! Zaklinam was, wszystkie ciała świecące:
gdy zajdziecie na Wschód, powiedzcie memu panu Adamowi o moich bólach!”35
25 Łac. „adorate imaginem Dei”. O konflikcie Sammaela z Michałem por. PRE 27. 26 Dosł. „ja jestem początkiem”; por. J 8, 25.
27 W łac. aluzja do Iz 14, 14, por. A. Tronina, Angelologia staroarmeńskiej „Pokuty Adama”,
w: Światła Prawdy Bożej. Księga Jubileuszowa Ks. Prof. L. Stachowiaka, Łódź 1996, 229-239. 28 Por. 47(39); Śmierć Adama 5. 29 Por. Ps 31, 6; Łk 23, 46.
30 Łac. „Twej chwały”.
31 Łac. opuszcza resztę rozdziału.
32 Por. ParalipJer 9, 7-26; WniebIzGr; Test Abr A 20. 33 Boży nakaz dotyczący drzewa i Adamowe wezwanie do pokuty. 34 Por. rozdz. 1; przekład gruziński ma „Wschód”.
35 Por. Rdz 3, 16; Śmierć Adama 5.
608 PRZEKŁADY
20. Wtedy Adam w rzece Jordan usłyszał krzyk Ewy i jej płacz. Skoro
wysłuchał Bóg głosu pokutującego Adama, nauczył go siać i żąć, a także tego
wszystkiego, co ma się stać z nim i z jego zasiewem36. Adam usłyszał zatem
błagalny krzyk Ewy na Zachodzie. Rzekł Adam do siebie37: „To głos i płacz
mego ciała! Wstanę i pójdę do niej, aby zobaczyć, czemu ona płacze. Może
znowu ta Bestia38 walczy z nią?” Adam wstał i poszedł za wołaniem Ewy.
Gdy Ewa go ujrzała, rzekła do Adama: „Czy usłyszałeś głos mego wołania?
Czy powiedziały ci to wiatry, którym mówiłam o tobie? Czy oznajmiły ci cia-
ła niebieskie, które każdego dnia obiegają kraje Wschodu? Czy powiedziały
ci ptaki niebieskie, czy zwierzęta ziemskie, które zaklinałam i wysyłałam do
ciebie z wieścią?39 Teraz więc błagaj twego Stwórcę, by mnie uwolnił od tych
cierpień!”
Adam zapłakał i prosił Boga za nią. A oto zstąpili z nieba dwaj Aniołowie
i dwie Moce40. Podeszli do Ewy i stanęli przed nią.
21. Moce rzekły jej: „Ewo, błogosławiona jesteś dzięki Adamowi, wy-
brańcowi Bożemu41, gdyż jego modlitwy są potężne i przez niego pomoc od
Boga dotarła do ciebie. Bez niego nie zdołała byś przeżyć tego porodu!”
Anioł42 rzekł Ewie: „Przygotuj się, a ja będę dla ciebie położnym”. Gdy zaś
porodziła dziecko, barwa jego ciała podobna była do barwy gwiazd43. W chwi-
li, gdy dziecko upadło na ręce położnego, podskoczyło i zaczęło rączkami wy-
rywać trawę z ziemi wokół szałasu swej matki; a miejsce to stało się jałowe.
Anioł rzekł do niego: „Bóg jest tak dobry, że nie da ci wpaść w moje ręce.
Ty bowiem jesteś Kain Bezbożny, który stanie się Niszczycielem dobra i [...]
zwierzęcej i cudzołóstwa, goryczy a nie słodyczy”44. A potem Anioł rzekł do
Adama: „Zostań przy Ewie, aby spełniła mój nakaz”.
[Ewa na Wschodzie. Abel i Set]
22(1)45 Wówczas Adam wziął Ewę z dzieckiem i zabrał ich do krainy
Wschodu46. Był tam z nią, aż upłynęło osiemnaście lat i dwa miesiące47. A ona
36 Rozwinięcie tematu pokarmu i pokuty, por. łac. 22; gr. 29. O „prometejskich” tradycjach
dotyczących Adama zob. Ginzberg V 105n; GenR 24, 7; Śmierć Adama 3; inaczej Jub 3, 35; po
pokucie Adam otrzymuje objawienie przyszłości: TestAdam; Grota Skarbów 7. 37 Dosł. „w sercu”. 38 Szatan, por. rozdz. 37(10) - 39(12); łac. serpens. 39 Tego szczegółu brak w modlitwie rozdz. 19; por. LAB 40, 3 i wyżej rozdz. 8. 40 Łac.: 12 aniołów i dwie Moce (virtutes). 41 Łac. opuszcza ten tytuł.
42 Łac. „Michał”.
43 Łac. „lucidus”; może aluzja do nazwy Kaina w rkp gr. diafètoj, „przeźroczysty”. 44 Wraca temat pokarmu; podobnie w przekładzie gruzińskim. 45 Tutaj zaczyna się tekst grecki.
46 Por. Rdz 3, 24; GenR 21, 9.
47 Podobnie tekst gr.; w słowiańskim „18 lat”; w gruzińskim „8 lat i 2 miesiące”.
PRZEKŁADY 609
poczęła i porodziła syna Aphatha48, którego położny nazwał imieniem Abel;
mieszkali oni razem.
22(2) Ewa rzekła do Adama: „Panie mój, Adamie! Gdy spałam, ujrzałam
w widzeniu nocnym, jak krew mojego syna Abla płynie w usta mego syna
Kaina, jego brata; pije on bez litości krew jego! Abel prosił go, aby zostawił
trochę, lecz on nie zostawił (nic) i nie słuchał go. Wypił jego krew do końca!”49
Adam rzekł do Ewy: „Na pewno Kain zabije Abla. Chodź, rozdzielmy
ich. Przygotujmy im osobne miejsca50 i zostawmy ich tam. Nie dajmy Złemu
miejsca wśród nas”51. I uczynili zgodnie z tym postanowieniem. Adam rzekł
do nich: „Synowie moi, niech każdy z was uda się na własne miejsce!” Wstali
więc i odeszli zgodnie z nakazem.
[23](3) Po tych wydarzeniach52 Bóg rzekł do archanioła Michała: „Idź, po-
wiedz Adamowi: Nie rozpowiadaj znanej ci tajemnicy Kaina. Jest on bowiem
synem gniewu i zabije swego brata Abla. Nie trap się jednak z tego powodu.
Zamiast tamtego dam ci Seta, podobnego memu pierwszemu obrazowi53. On
dzięki Mnie zachowa wszystkie wspomnienia54, a nie tylko to, co ty mu po-
wiesz”. Bóg powiedział to Aniołowi, a ten poszedł i oznajmił Adamowi. Adam
zaś zachował to dla siebie55. On i Ewa pozostali strapieni.
24(4) Potem Ewa poczęła i porodziła Seta. Adam rzekł do Ewy gdy rozmawiali
ze sobą: „Oto urodził się nam syn w miejsce Abla, którego zabił nam Kain”56.
24(5) A potem miał on trzydziestu synów i tyleż córek57. A liczba ich rosła58.
[Spowiedź Adama]
30(5) Adam żył na ziemi dziewięćset trzydzieści lat59. Potem zachorował
śmiertelnie60 i zawołał głośno: „Niech wszyscy moi synowie przyjdą i zgro-
madzą się przy mnie, abym ich ujrzał zanim umrę!” Wszyscy jego synowie
48 Wg innych rkp Zaphath lub Zaphathor. Może to być zniekształcenie gr. przydomka Kaina:
(¢)di£fwtoj. Wersja gruzińska dodaje: „którego Moc Boża nazwała”. 49 Tekst łac. jest krótszy; natomiast grecki i gruziński dodają: „i nie została w jego wnętrzu, lecz
wypłynęła ustami”. 50 Łac. pomija dalszy tekst aż do końca rozdziału 23(3).
51 Gr. „Wrogowi”. Słowa Adama zgadzają się częściowo z tekstem gr., a częściowo z łac.;
rozdzielenie Kaina i Abla, por. Rdz 4, 2. 52 Albo: „słowach”.
53 Czyli Adamowi, por. Rdz 5, 3. Tekst gr. opuszcza to zdanie.
54 Set objawi wszystkie „wspomnienia”, otrzymane nie od Adama, lecz bezpośrednio od Boga.
Set często w źródłach bizantyjskich i gnostyckich jest przedstawiany jako objawiciel; por. dalej
36(9) i [44](30). 55 Dosł. „w sercu”. 56 Por. Rdz 4, 24; Jub 4, 7.
57 Por. Rdz 5, 4. Księga Adama: „30 synów”. 58 Por. tekst łac. Stone (CSCO 430,  tłumaczy: „and they grew up”. Gr. ApMaryi dodaje tu
sekcję 25-29, zapewne wtórną (Denis 6, n. 19). 59 Por. Rdz 5, 5; Jub 4, 29; Józef Ant 1, 69 itd.
60 Niektóre rkp opuszczają tę frazę, por. Grota Skarbów 9.
610 PRZEKŁADY
zgromadzili się przy nim ze wszystkich części świata. Gdy już wszyscy byli na
miejscu, weszła Ewa61 i modliła się do Pana Boga.
31(6) Rzekł do Adama jego syn Set: „Ojcze mój, czy pamiętasz owoc raj-
ski, który spożyłeś62 i zachorowałeś z tęsknoty? Jeśli tak, to powiedz mi, a ja
pójdę przed Raj, posypię głowę prochem63 i będę płakał. A może Bóg udzieli
mi tego owocu, abym go przyniósł tobie i oddalił twój ból”64.
Rzecze mu Adam: „Niestety, mój synu! Moja choroba i ból wiedzie ku
śmierci”. Odpowie Set: „Przez kogo przyszedł na ciebie ten ból?”
32(7) Adam odparł: „Gdy Bóg nas stworzył, mnie i matkę twoją65, dał nam przy-
kazanie, abyśmy nie jedli z tego drzewa66. Szatan zwiódł nas w godzinie, gdy anioło-
wie strzegący drzewa udali się na służbę Bożą67. Wtedy to Szatan dał Ewie skoszto-
wać tego owocu. Ewa dała go spożyć mnie, który o niczym nie wiedziałem68.
32 Albowiem, synu mój Secie, Bóg podzielił Raj pomiędzy mnie a twoją
matkę Ewę, abyśmy go strzegli69. Mnie powierzył część wschodnią i północ-
ną, a twej matce – zachodnią i południową70.
33 Mieliśmy dwunastu71 aniołów, którzy krążyli wokół wraz z nami, aby
strzec Raju aż do świtu72.
33(7) Każdego ranka jednak odchodzili oni na służbę Bożą. Otóż w tej
właśnie porze, gdy odeszli oni do nieba, Szatan zwiódł twoją matkę i dał jej
skosztować owocu. Szatan wiedział, że nie było przy niej ani mnie73 ani anio-
łów74, i właśnie wtedy dał jej skosztować. Następnie ona dała także i mnie.
34(8) Poznałem więc, gdy spożyłem już owoc, że Bóg rozgniewał się na
nas75. Bóg powiedział: „Ponieważ przekroczyliście moje przykazanie76, sprowa-
dzę siedemdziesiąt nieszczęść na wasze ciała, ból oczu i dzwonienie w uszach77
i wszelkie inne. Będą one przypomniane78 wśród bolesnych udręk, jakie są za-
chowane pod strażą, aby Bóg mógł je zesłać w czasach ostatecznych”.
61 Lekcja „Ewa” może tu być wynikiem dittografii.
62 Por. Rdz 2, 16; 3, 2.
63 Gr. „nawozem”.
64 Łac. pomija tę frazę.
65 Gr. dodaje: „przez którą umieram”. W tym rozdziale tekst arm. odbiega od innych wersji. 66 Por. Rdz 2, 17; 3, 3. 11.
67 Por. TestAbr B 4; ApPauli 8.
68 Por. Rdz 3, 1-6.
69 Por. Rdz 2, 15; PRE 12.
70 Rkp A przestawia „północną” i „południową”; zob. tekst łac. i EwBart. 4, 5. 71 Łac. „dwóch”.
72 Dosł. „do czasu światła”.
73 Por. GenR 19, 2; ARN A 1. 74 Por. Stworzenie Adama 44. 75 Por. Rdz 3, 7. 10.
76 Por. Rdz 3, 17.
77 Taką lekcję trudnego tekstu arm. proponuje Stone, por. CSCO 430, 9.
78 Zdanie to nie ma odpowiednika w łac. i gr.
PRZEKŁADY 611
[Set i Ewa w drodze do Raju]
35(9) Gdy Adam powiedział to swemu synowi Setowi, zawołał głośno:
„Cóż mam czynić? Jestem w wielkiej udręce i cierpieniu!” Ewa z płaczem
mówiła: „Adamie, panie mój! Daj mi część twego bólu, abym go mogła wziąć
na siebie. Ja bowiem spowodowałam te bóle, które spadły na ciebie!”79
36(9) Rzecze jej Adam: „Udaj się ze swym80 synem Setem w kierunku
Raju. Posypcie głowy popiołem i płaczcie wobec Boga. Może zmiłuje się Bóg
nade mną i pośle swego anioła do Raju81, aby ten udał się na miejsce, gdzie
rośnie drzewo oliwne płynące oliwą82, i udzieli mi jej nieco. Wtedy przynie-
siesz mi, a ja namaszczę swe kości i będę uwolniony od bólu. I pouczę cię o tej
drodze, której doświadczyliśmy niegdyś”83.
37(10) Następnie Set z Ewą udali się w kierunku Raju. W drodze Ewa
ujrzała, jak Bestia84 napadła jej syna, Seta, i ukąsiła go. Ewa z płaczem powie-
działa: „Oby już nadszedł dzień Sądu i wszystkie grzechy zostały na mnie po-
mszczone! Niech mówią: Nasza matka nie usłuchała przykazania Pana Boga!”
Ewa zgromiła Bestię mówiąc: „Czyż nie boisz się Bestio obrazu Bożego?
Jakże śmiesz walczyć z obrazem Boga? Jak mogłaś rozewrzeć paszczę, ob-
nażyć85 kły i najeżyć sierść? Czyż nie pamiętasz okazanego wcześniej niepo-
słuszeństwa, że się ośmielasz otwierać paszczę przeciw Bożemu obrazowi?!”
38(11) Wtedy Bestia odparła głośno86, mówiąc do Ewy: „Zaprawdę, nasze
zuchwalstwo ma w tobie przyczynę, bo przykład wyszedł od ciebie! Jakże
śmiałaś otworzyć usta, aby spożyć owoc, którego Bóg ci zakazał spożywać!
Wówczas zmieniła się całkowicie nasza natura87. Odtąd jesteś niezdolna
oprzeć się temu, co ja mówię do ciebie. Teraz ja zacznę napominać ciebie!”
39(12) Na to Set zawołał do Bestii: „Zamknij paszczę, Szatanie88, idź precz
od obrazu Bożego!89 Będzie on rozmawiał z Tym, którego Bóg przyśle, aby
cię zgromił!”90.
[Szatan] odparł Setowi: „Oto oddalam się od ciebie, obrazie Boży!”
I Bestia uciekła od niego.
79 Por. Rdz 3, 17-19.
80 Łac. „moim”, gr. „naszym”.
81 Łac. ad arborem misericordiae. 82 Łac. oleum vitae, zob. 41(13). Por. 2Hen 8, 5; 22, 8-19; 4Ezd 2, 12. 83 Ostatnie zdanie skażone; łac. je opuszcza.
84 Łac. serpens bestia. 85 Dosł. „okazać moc”.
86 Łac. dodaje: voce humana. 87 Łac. opuszcza to zdanie, które w gr. brzmi nieco inaczej, por. Sanh 38b. 88 Satanas brak w łac., ale por. 37(10). 89 Por. Rdz 5, 1-3.
90 Tekst skażony; Stone (CSCO 430, 10) proponuje czytać: „The day will come on which...”,
por. Rdz 3, 15.
612 PRZEKŁADY
40(13) Set z Ewą udali się w pobliże Raju. Płakali głośno i prosili Boga,
aby im posłał na pomoc anioła91. Bóg zesłał im anioła Michała, który jest opie-
kunem dusz92. Ten zwrócił się do niego w te słowa:
41(13) „Secie, mężu Boży!93 Na próżno prosisz o oliwę płynącą z drzewa
– oliwę radości94 – dla namaszczenia twego ojca Adama!
42(13) Teraz nie może to nastąpić95. Ale kiedyś, gdy lata ostatecznie się
wypełnią, przyjdzie Umiłowany, Chrystus, aby wskrzesić ciało Adama. Z po-
wodu swych grzechów przyjdzie On96 nad Jordan i zostanie w nim ochrzczo-
ny. A gdy wyjdzie z wody, przybędzie Michał i namaści nowego Adama oliwą
radości. Potem to samo stanie się ze wszystkim co żyje97 na ziemi; zmartwych-
wstanie ono, stając się godnym wejścia do Raju. Namaszczę je tą oliwą.
43(13) Teraz udaj się do twego ojca Adama, bo jego czas dopełni się za
trzy dni98. I będziesz oglądał99 liczne znaki na niebie i na ziemi i na wszystkich
ciałach niebieskich”.
43(14) Gdy anioł to powiedział100, zniknął za drzewem rajskim.
[44](14) Wtedy Set i Ewa wrócili do szałasu, gdzie leżał chory Adam. Adam
przypomniał o przestępstwie spożycia (owocu) z drzewa i rzekł do Ewy: „O,
cóżeś uczyniła101, jakież cierpienie sprowadziłaś na nas i na nasze potomstwo!
Teraz więc wyznaj naszym dzieciom, skąd się wziął grzech. Ja bowiem osłabłem
i ustały me siły. Gdy pomrzemy, cierpienia mogą przyjść na ziemię. Wówczas
wszystkie pokolenia102 pochodzące od nas będą cierpiały i przeklinały nas, mó-
wiąc: Ojciec nasz i matka sprowadzili na nas te nieszczęścia!”103.
[Spowiedź Ewy]
[44](15) Wówczas Ewa powiedziała z płaczem: „Zbliżcie się do mnie, a ja
wam opowiem, w jaki sposób104 dokonał się nasz grzech! Wtedy, gdy wasz
ojciec strzegł powierzonego mu przez Boga105 obszaru, ja również strzegłam
mojego obszaru od strony południowej i zachodniej. Szatan106 udał się na
91 Gr. dodaje: „i dał im olej zmiłowania”. 92 Łac EwNikod A 3(19): „nad ciałem człowieka”. 93 Łac. rozdz. 41-42 zaczerpnięte są z EwNikod. 94 EwNikod opuszcza tę wstawkę.
95 Gr.: gen»setai soi. 96 Chrystus, nowy Adam.
97 Stone (CSCO 430, 11): „to all the wild beasts”; por. 4Ezd 6, 47.
98 Łac. „sześć dni”. Symbolika trzech dni: ParalipJer 9, 13; Test Abr A 20 itd. 99 Gr. dodaje: t3⁄4n ¥nodon aÙtÁj fober£n. 100 Brak w gr. 101 Tekst gr. krótszy, pomija myśl o grzechu dziedzicznym. 102 Albo: „ludy” (arm. zwrot azg azgk’ jest odpowiednikiem biblijnego dor dorim/dorot). 103 Por. 2Hen 30, 17n; Śmierć Adama 11-12. 104 Por. 36(9); tekst armeński jest krótszy niż grecki; łac. urywa się do [44](30).
105 Zamiast „Bóg”, tekst gr. czyta „diabeł”, por. Antiquitates I 4. 106 Rdz 2, 15; por. wyżej rozdz. 32 i EwBart 4, 5.
PRZEKŁADY 613
obszar waszego ojca, gdzie były dzikie zwierzęta107. Wezwał węża, mówiąc
mu: Zbliż się do mnie! Bóg rozdzielił bowiem zwierzęta, dając je nam. Samce
oddał waszemu ojcu, a samice oddał mnie. Żywiliśmy je zgodnie z tym, co
każdemu z nas przypadło108.
[44](16) Szatan rzekł do węża: Zbliż się do mnie, a ja ci oznajmię coś ko-
rzystnego dla ciebie! Wąż zbliżył się ku niemu, a Szatan mu rzekł: Słyszałem,
że jesteś sprytniejszy niż wszystkie zwierzęta109 i przybyłem by cię zobaczyć.
Przekonałem się, że nie ma wśród zwierząt żadnego, które dorównywałoby
ci inteligencją. Potrafisz nawet żywność rozdawać tak, jak Adam rozdaje ją
wszystkim zwierzętom!110
A gdy zwierzęta odeszły, aby pokłonić się Adamowi, Szatan poszedł
z nimi i rzekł do węża: Czemu kłaniacie się Adamowi każdego poranka?
Przecież zaczęliście istnieć przed nim. Czemu więc, będąc starszym, kłaniasz
się młodszemu? To raczej młodszy winien kłaniać się starszemu!111 Czemu
więc kłaniasz się Adamowi i pozwalasz mu się karmić, zamiast sam karmić się
rajskim owocem? Chodź do mnie i słuchaj, co ci powiem: wypędźmy Adama
z Raju!112 Wtedy będziemy mogli wejść ponownie do Raju!113
Wąż zapytał: W jaki sposób? Jak zdołamy wypędzić go z Raju?114 Szatan
rzekł do węża: Ty będziesz, dzięki twej postaci, narzędziem115 dla mnie, a ja będę
przemawiał twoimi ustami. Wten sposób będziemy sobie wzajemnie pomagać!116
[44](17) Wówczas obydwaj przyszli do mnie i zaczęli krążyć wokół
ogrodzenia rajskiego. Gdy aniołowie odchodzili na służbę Pańską, wówczas
i Szatan przybrał postać anioła i zaczął wielbić Boga anielską modlitwą. Ja
uklękłam przy ogrodzeniu i słuchałam jego modłów. Spojrzawszy, ujrzałam
w nim podobieństwo do anioła. Lecz gdy ponownie spojrzałam, już go nie uj-
rzałam. Wówczas odszedł on wezwać węża słowami: Przyjdź do mnie, abym
mógł wstąpić w ciebie i przemawiać twymi ustami tyle, ile będę musiał po-
wiedzieć! W tej chwili wąż stał się narzędziem dla niego. Zbliżył się ponownie
do ogrodzenia rajskiego i zawołał: O, niewiasto, która jesteś ślepa w tym Raju
rozkoszy! Zbliż się do mnie, a ja ci coś oznajmię!
Gdy podeszłam do niego, rzekł mi: Czy ty jesteś Ewa? Odparłam: Tak,
jestem! A on rzecze ponownie: Co tu robisz? Odrzekłam mu: Bóg nakazał
107 Gr.: t¦ ¢rsenik¦ qer...a; por. Grota Skarbów 6. 108 Gr.: kaˆ ›kastoj 1mîn t¦ ̃autoà TMt»rei. 109 Por. Rdz 3, 1; Grota Skarbów 6; GenR 19; PRE 13. 110 Tekst gr. wydaje się tu skrócony.
111 Por. rozdz. 14.
112 Por. rozdz. 12-16.
113 Gr. opuszcza to zdanie.
114 Gr. dodaje: foboàmai m»pote ÑrgisqÁ moi KÚrioj. 115 Dosł. „lirą”; podobnie w następnym rozdziale. 116 Gr.: „tak uda się nam go zwieść”; por. PRE 13 i rozdz. [44](17).
614 PRZEKŁADY
nam strzec117 Raju. Szatan odparł mi przez usta węża: To dobre zajęcie! Ale
czy możecie jeść z drzew, które są w samym środku Raju? Odrzekłam: Tak,
jemy ze wszystkich, z wyjątkiem tego jednego drzewa, które jest w samym
środku Raju. Albowiem Bóg nam zakazał: Nie jedzcie z niego, bo jeśli zjecie,
na pewno pomrzecie!118
[44](18) Wówczas wąż odparł: Na życie Pana! Bardzo zależy mi na was,
bo jesteście jak zwierzęta119, ograniczeni przez Boga120. Nie chcę jednak, aby-
ście trwali w niewiedzy. Chodź, jedz z tego drzewa, a zobaczysz, jaką osią-
gniesz chwałę!
Rzekłam: Boję się umrzeć, według Bożej przestrogi! Wąż, wraz z szata-
nem, odparł mi: Na życie Pana, nie umrzesz! Lecz gdy spożyjesz, otworzą ci
się oczy i będziesz jak Bóg znała121 dobro i zło! Bóg wie jednak, że staniecie
się jak On, dlatego zwodzi was mówiąc: Nie jedzcie z niego!122 I rzekł: Popatrz
na to drzewo i zobacz, jaki blask jest wokół drzewa! Gdy spojrzałam na drze-
wo, ujrzałam wokół niego wielki blask. Rzekłam mu: To drzewo jest piękne
i podoba mi się123. Nie mogę jednak pójść i zerwać owocu: boję się! Podejdź
sam, jeśli się nie boisz, i przynieś mi owoc, abym zjadła! Tak się okaże, czy
twoje słowa są prawdziwe, czy nie!124. Wówczas wąż przywołał mnie do sie-
bie i rzekł: Chodź, otwórz mi bramę, a ja wejdę i dam ci owoc!
[44](19) Gdy wszedł125, przebył kawałek drogi w Raju i zatrzymał się.
Rzekłam: Czemu się zatrzymałeś? Odparł mi: Gdy dam ci zjeść, a twe oczy się
otworzą i staniesz się jak Bóg, może wtedy zechcesz oszukać Adama i nie dasz
mu jeść owocu, a on będzie wobec ciebie jak zwierzę?126 Jeśli więc chcesz,
przysięgnij mi wiernie, że dasz i jemu zjeść. Nie oszukasz swego męża Adama!
Rzekłam do niego: Nie znam żadnej przysięgi, którą mogłabym ci złożyć. Ale
powiem ci, jak umiem. Na rośliny Raju, na Cheruby i Serafy i [na] Ojca, który
zasiada w niebiosach i zstępuje do Raju: gdy już skosztuję i poznam wszystko127,
nie zatrzymam tego, lecz przekażę memu mężowi Adamowi, aby i on skosztował!
Związawszy mnie przysięgą, [Szatan] zaprowadził mnie do drzewa i wspiął
się na nie. Wsączył podstęp w jego owoc128, to jest pragnienie grzechów,
117 Por. Rdz 2, 15. Gr. dodaje: „i jeść”. 118 Por. Rdz 2, 17; 3, 1-3; Jub 3, 18.
119 Por. Ps 49, 20; 4Ezd 7, 65-66; PRE 19.
120 Gr. pomija tę frazę.
121 Gr.: „będziecie znali”.
122 Por. Rdz 2, 17; 3, 4-5; Jub 3, 19. 123 Por. Rdz 2, 9; 3, 6; Jub 3, 20. 124 Tekst gr. krótszy; por. ARN A 1; PRE 13. 125 Szatan (Sammael) nie może sam wejść do Raju: Stworzenie Adama 44; ARN A (Apendyks B). 126 Gr. opuszcza to zdanie.
127 Gr. opuszcza tę frazę.
128 Por. Aboda Zara 22b.
PRZEKŁADY 615
nierządu, cudzołóstwa, chciwości. Zniżył129 gałęzie drzewa ku ziemi. Wtedy
wzięłam nieco owocu i zjadłam130.
[44](20) W tej samej chwili poznałam swymi oczyma, że jestem obnażona
z chwały131, jaką byłam okryta. Wtedy zaczęłam płakać i rzekłam: Cóżeś mi
uczynił? Ale nie byłam już zahartowana w walce, jaką wszczął przeciwko mnie
Nieprzyjaciel. Poznałam więc, że chce mnie on sprowadzić w otchłań Piekła!132
Gdy Szatan to uczynił, zszedł z drzewa i ukrył się133 w Raju. Szukałam
w mojej części Raju liści z drzew, by okryć moją nagość, ale nie znalazłam
na żadnym z drzew. Tejże bowiem chwili wszystkie drzewa Raju straciły li-
ście, z wyjątkiem drzewa figowego. Wzięłam (więc jego liście) i okryłam swą
nagość134. Stanęłam135 pod drzewem, z którego (owocu) zjadłam. Synu mój
Secie, byłam przerażona z powodu złożenia przysięgi, że dam spożyć również
memu mężowi Adamowi.
[44](21) Zawołałam głośno do Adama: Chodź do mnie, a ja ci wskażę dro-
gę!136 Gdy Adam przyszedł do mnie w swej wielkiej chwale, dałam mu spożyć
owoc. I uczyniłam go podobnym do siebie!137 Potem on także poszedł i zerwał
liście figowe, aby okryć swoją nagość138.
[44](22) Następnie usłyszeliśmy głos anioła Gabriela139. Grał on na trąbie
i napominał wszystkich aniołów, mówiąc im: To mówi Pan. Przyjdźcie do Mnie,
bo chcę zstąpić z wami do Raju, abyście usłyszeli wyrok, jaki wydam na Adama!
Słysząc głos trąby anielskiej poznaliśmy, że Bóg zamierza zstąpić, aby nas
osądzić140. Zasiadł na rydwanie z cherubów, a wielbili Go aniołowie. Pełni
bojaźni ukryliśmy się141. Gdy Bóg zstąpił do Raju, zakwitły wszystkie rajskie
rośliny. A On zasiadł na swym tronie przy drzewie życia.
[44](23) Bóg wezwał Adama mówiąc: Adamie, gdzie jesteś?142 Myślisz, że
się zdołasz ukryć i mówisz sobie: On mnie nie dostrzeże! Czyż może budow-
la ukryć się przed swoim Budowniczym, że ty się skryłeś za drzewem oliw-
nym?143 Adam odrzekł: Nie, Panie! Nie dlatego się ukryłem, iżbym uważał, że
129 Gr. czyta: „zniżyłam”, ale por. GenR 19, 3; ARN A 1. 130 Por. Rdz 3, 6; Jub 3, 20. 131 Gr.: tÁj dikaiosÚnhj. Adam i Ewa przyodziani chwałą, por. A. Kowalski, Adam i Ewa jako
dzieci w egzegezie syryjskiej, RTK 30 (1983) z. 1, 117-122. 132 Tekst gr. odmienny.
133 Gr.: „stał się niewidzialny” (¥fantoj TMgšneto). 134 Por. Rdz 3, 7; Jub 3, 21; Antiquitates I 44. 135 Gr. TMst...n zamiast œsten. Drzewo figowe: GenR 15, 7; Grota Skarbów 6. 136 Albo: „naukę”, jak w rozdz. 36(9); gr.: mšga must»rion. 137 Tekst gr. jest tu dłuższy.
138 Por. Rdz 3, 7; Jub 3, 22; Ant. I, 44; PRE 13. Tekst gr. odmienny. 139 Gr. Michała archanioła.
140 Por. 1Tes 4, 16; PRE 14. 141 Por. Rdz 3, 8; Ant. I,45. 142 Por. Rdz 3, 9; Ant. I,44-49. 143 Gr. pomija to zdanie.
616 PRZEKŁADY
mnie nie znajdziesz. Ale przeląkłem się, bo jestem nagi i wstydzę się!144 Bóg
rzekł do niego: Kto ci powiedział, że jesteś nagi? Czy nie przekroczyłeś mego
przykazania, które kazałem ci zachować?145
Wtedy Adam wspomniał na słowo, które Bóg wyrzekł do niego, aby je
wypełnił i zachował146. Adam rzekł: Niewiasta, którą [mi] dałeś, zwiodła
mnie i zjadłem!147 Zwracając się do mnie, (Bóg) rzekł: Dlaczego to uczyniłaś?
Wspomniałam na słowa węża i rzekłam: Wąż mnie zwiódł!148
[44](24) Wtedy Bóg rzekł do Adama: Ponieważ posłuchałeś głosu swej
żony i przekroczyłeś moje przykazanie, bądź przeklęty na tej ziemi! Będziesz
na niej cierpiał, a ona nie wynagrodzi ci twego wysiłku149; ciernie i osty będzie
ci ona rodziła!150 W pocie czoła będziesz jadł swój chleb151 i nie będziesz miał
wytchnienia. Będziesz cierpiał głód i nie152 zaspokoisz go. Będziesz udręczony
goryczą, choć miałeś spożywać słodycze153. Będziesz nękany upałem i dręczony
zimnem. Będziesz ubożał zamiast stać się wielkim. Będziesz coraz słabszy za-
miast być silniejszym. Zwierzęta, nad którymi panowałeś, zwrócą się przeciwko
tobie, ponieważ przekroczyłeś moje przykazanie, a nie zachowałeś [go].
[44](25) Bóg zwrócił się do mnie, mówiąc: Ponieważ posłuchałaś węża
i przekroczyłaś moje przykazanie, będziesz cierpiała bóle i męki. Będziesz ro-
dziła wiele dzieci, a w czasie rodzenia twe życie będzie ustawać. W wielkich
mękach i bólach będziesz sobie obiecywała: jeśli przetrwam te męki, już nigdy
nie zbliżę się do męża154. A gdy miną twe męki, zaraz wrócisz do ziemi. I wła-
sne usta cię potępią, gdyż przyrzekałaś sobie w wielkim bólu: nigdy nie wrócę
do ziemi – a potem wracałaś do tego samego. W bólu będziesz rodziła dzieci
i z obrzydzeniem będziesz wracała do męża, a on będzie panował nad tobą!155
[44](26) Gdy Pan powiedział mi to wszystko, zwrócił się z wielkim gnie-
wem do węża: Ponieważ to uczyniłeś i stałeś się narzędziem156, aby zwieść
tych, co byli słabi duchem157, bądź przeklęty bardziej niż wszystkie zwierzęta!158
Będziesz pozbawiony wszelkiego pokarmu, który dotąd spożywałeś. Proch bę-
dzie twoim pokarmem, a ty będziesz pełzał na piersi i brzuchu! Będziesz po-
144 Por. Rdz 3, 10. 145 Por. Rdz 3, 11. 146 Por. Rdz 2, 16. Gr. odnosi te słowa do Ewy. 147 Por. Rdz 3, 12. 148 Por. Rdz 3, 13. 149 Por. Rdz 3, 17. 150 Por. Rdz 3, 18. 151 Por. Rdz 3, 19; Jub 3, 25. 152 Popr. wg tekstu gr.; w arm. brak przeczenia. 153 Tekst gr. jest krótszy.
154 W gr. odpowiednikiem jest „grzech ciała”; por. Rdz 3, 16c. 155 Por. Rdz 3, 16. Tekst gr. nieco odmienny. 156 Dosł. „lirą”.
157 Dosł. imiesłów „słabego serca”.
158 Por. Rdz 3, 14.
PRZEKŁADY 617
zbawiony nóg i rąk, a uszy twe będą głuche159. Podobieństwo krzyża sprowadzi
mego Syna na ziemię z powodu tego, którego zwiodłeś. Bądź kalekim i po-
kręconym z powodu złości twego serca. Wprowadziłem nieprzyjaźń pomiędzy
ciebie a potomstwo Adama. Będziesz leżał w oczekiwaniu na jego piętę, a on
będzie czekał na twą głowę160, aż nadejdzie dzień twego potępienia!
[44](27) Gdy Bóg to powiedział, nakazał aniołom wypędzić nas z raju.
Adam prosił aniołów: Pozwólcie mi uniżyć się, abym mógł w ten sposób prze-
błagać Boga za moje winy! Może przyjmie On moją pokutę i nie wypędzi
(mnie) z Raju. Aniołowie pozwolili mu na to przed wygnaniem [go] z Raju.
Adam rzekł: Zmiłuj się nade mną Panie Boże, bo zgrzeszyłem przeciwko
Tobie!161 Wtedy Bóg rzekł [do aniołów]: Nie pozwólcie mu zostać, lecz wy-
gnajcie [go] z Raju! Czyż grzechy mogą się stać moimi? Czyż na darmo wy-
dałem wyrok? Aniołowie oddali pokłon Bogu, mówiąc: Sprawiedliwy jesteś,
Panie, i sądy Twoje są słuszne!162
[44](28) Adam ponownie przemówił do Boga: Panie mój, błagam Cię,
pozwól mi spożyć [owoc] z drzewa życia, zanim będę musiał opuścić Raj!
Bóg odrzekł Adamowi: Nie możesz go otrzymać za życia, gdyż nakazałem
Serafom strzec go swą bronią przed tobą163, abyś nie spożył z niego i nie
stał się nieśmiertelnym, mówiąc: Oto nie umrę! Tak okazałbyś się chełpliwy
z tego powodu164 i zwycięski w walce, jaką Nieprzyjaciel wszczął przeciwko
tobie. Gdy jednak opuścisz Raj, strzeż się oszczerstwa, nierządu, cudzołóstwa,
wróżbiarstwa, pogoni za pieniądzem, chciwości i wszelkiego grzechu. Wtedy
powstaniesz ze śmierci w przyszłym zmartwychwstaniu165. Wówczas udzielę
ci [owocu] z drzewa życia i będziesz nieśmiertelny na wieki166.
[44](29) Po tych słowach Bóg kazał nas wygnać z raju. Adam ponownie
zaczął błagać wobec aniołów167; aniołowie zaś rzekli mu: Co chcesz, abyśmy
dla ciebie uczynili? Adam rzekł im w odpowiedzi: Proszę was, abym stał się
tak mały, iżbym mógł zabrać ze sobą pachnące kadzidła rajskie. Wówczas,
gdy stąd odejdę, będę składał Bogu ofiary kadzielne i dary, a może Bóg zechce
nas wysłuchać168. Aniołowie pozwolili mu na to, a on wziął ze sobą pachnące
kadzidła, irysy i balsam169. Zabraliśmy je i odeszliśmy z Raju do tej krainy.
159 Tekst gr. krótszy; por. Antiquitates I 50nn; ApokAbr 23; TgJer. Do Rdz 3, 14; GenR 19, 1;
20, 5; PRE 13n; Grota Skarbów 7 itd. 160 Por. Rdz 3, 24 i 4, 7. Tekst gr. opuszcza tę frazę. 161 Por. Ps 51, 3. 6; zob. wyż. rozdz. 4. 18. 21. 162 Por. Ap 19, 2. 163 Por. Rdz 3, 24. Tekst gr. trzyma się ściśle opowiadania biblijnego. 164 Tekst gr. opuszcza tę frazę.
165 Por. Rdz 42, 13; GenR 20, 10; Ber 5a. 166 Por. Rdz 3, 22. 167 Por. wyż. [44](27).
168 Gr. dodaje jedno zdanie.
169 Nieznane słowa armeńskie tłumaczę wg propozycji N. Boghariana (Grand Catalogue of
618 PRZEKŁADY
[44](30) Oto, Synu mój Secie170, ukazałam ci, w jaki sposób dopuściliśmy
się grzechu. Ty jednak staraj się czynić dobro. Nie lekceważ171 Bożego przyka-
zania i nie odrzucaj Jego łaski! Oto ukażę ci wszelki rodzaj odpłaty, zarówno
dobrej jak i złej”.
[Śmierć Adama]
45(31) Ewa opowiedziała to wszystko w czasie, gdy Adam był chory, a oni
stali wokół niego. Został mu bowiem tylko jeden dzień życia, a dusza już
opuszczała ciało Adama. I znowu rzekła Ewa do Adama: „Dlaczego ty umie-
rasz, a ja zostaję przy życiu? Powiedz mi, co mogę uczynić dla ciebie? Jak
długo mam pozostać na ziemi po twojej śmierci?”
Adam jej odparł: „Nie zajmuj się rzeczami ziemskimi. Zważ, iż oboje
mamy umrzeć jako para. Oni pochowają cię tam, gdzie ja będę [złożony]. Ale
gdy umrę, nie próbujcie zabrać mnie stamtąd, dopóki Bóg172 wam nie powie
o mnie. Bóg nie zapomni mnie bowiem, lecz odszuka naczynie, które uczynił
dla siebie173. Teraz wstań i módl się do Boga, zanim oddam w Jego ręce duszę,
którą mi dał. Nie wiem bowiem, w jaki sposób ostaniemy się174 wobec Ojca
wszystkich, i czy będzie On dla nas surowy czy łaskawy”.
46(32) Ewa wstała i modliła się do Boga w słowach: „Zgrzeszyłam prze-
ciwko wybranym Twym aniołom! Zgrzeszyłam przeciwko cherubom175,
zgrzeszyłam przeciwko serafom! Zgrzeszyłam wobec Ciebie, Panie! Proszę
więc [was] wszystkich, których stworzył Bóg w niebie i na ziemi, wstawiajcie
się za mną u Ojca w niebie!176. Gdy Ewa modliła się na kolanach, oto archanioł
Michał177 przyszedł do niej, stanął nad nią i rzekł: „Podnieś się Ewo od twej
pokuty! Oto dusza twego męża Adama opuściła ciało!”.
47(38) Ewa178 powstała, awszyscy aniołowie otoczyli ją, każdy według swej
rangi179. Niektórzy z nich trzymali w rękach kadzielnice, inni trzymali trąby,
a inni nieśli błogosławieństwa180. Aoto Pan Zastępów na rydwanie z cherubów181
St. James Manuscripts, Jerusalem 1969); por. Pnp 4, 13-14; gr. dodaje: kaˆ loip¦ spšrmata e„j
diaqof3⁄4n aÙtoà; por. Jub 3, 27. 170 Gr.: tekn...a mou; zob. [23](3); 36(9). 171 Gr, pomija to i następne zdanie. 172 Gr.: ¥ggeloj Kur...ou. 173 Por. GenR 20, 8. 174 Tekst niejasny; gr.: ¢pant»swmen. 175 W gr. modlitwa jest dłuższa. 176 Ostatniego zdania brak w gr. 177 Gr. opuszcza imię i czyta: „anioł ludzkości”. 178 Tekst gr. dłuższy, zawiera zmieszane dwie tradycje, gdyż nie rozróżnia między duszą
a ciałem Adama. 179 Wg tekstu gr. aniołowie stoją przed Bogiem; por. 1Kor 15, 23. 180 Gr. opuszcza to zdanie; por. Ap 8, 3. 6 i in. 181 Por. Ps 18, 10 („lecąc cwałował na cherubie, a skrzydła wiatru Go niosły”); PRE 4.
PRZEKŁADY 619
prowadzonym przez cztery wiatry. Cheruby służyły tym wiatrom, a aniołowie
kroczyli przed nimi.
Bóg zstąpił na ziemię w miejscu, gdzie leżało ciało Adama. Wszyscy anio-
łowie śpiewali przed Nim swe hymny. Bóg przybył do Raju, a wszystkie rośli-
ny skłoniły się. A wszyscy ludzie, którzy byli przy Adamie, posnęli. Tylko Set
Cnotliwy czuwał, zgodnie z przestrogą Boga.
[47](39) Bóg zbliżył się do ciała Adama, które leżało martwe. Bóg182
w wielkim bólu przemówił łagodnie: „Adamie, czemuś to uczynił? Gdybyś
zachował moje przykazanie, wówczas nie cieszyliby się nad tobą ci, którzy
cię ściągnęli w to miejsce. Ale Ja zamienię ich radość w smutek, i Ja zamienię
twój smutek w radość183. Uczynię cię początkiem radości i posadzę cię na tro-
nie tego, który cię zwiódł, a jego wygnam na miejsce ciemności i śmierci”184.
48(40) Następnie Bóg rzekł do Michała: „Idź do Raju trzeciego Nieba185
i przynieś mi trzy lniane szaty!” Gdy ten je przyniósł, Bóg rzekł do Michała,
do Owela186 i do Gabriela: „Weźcie te lniane szaty i okryjcie ciało Adama.
Przynieście też pachnącego olejku”. Oni przynieśli i rozlali go wokół niego,
i owinęli go w te szaty. A gdy skończyli wszystko, Bóg nakazał im przynieść
ciało Abla. Oni przynieśli jeszcze (inne) szaty i owinęli go. Pozostawał bo-
wiem (bez pogrzebu) od dnia, gdy Kain Bezbożny187 zabił go i chciał go ukryć,
lecz mu się to nie udało. Gdy bowiem ciało jego [Abla] było już w prochu,
odezwał się głos z nieba188 mówiąc: „Nie wolno go kryć w ziemi, zanim nie
powróci do ziemi pierwsze stworzenie, które z niej zostało wzięte!”
Złożony został zatem w tej samej grocie189, w której spoczywał aż do śmier-
ci Adama. Teraz przynieśli go i postąpili z nim tak, jak z jego ojcem Adamem.
Gdy już obydwaj byli ubrani, Bóg nakazał zabrać ich do krainy rajskiej i złożyć
na miejscu, z którego niegdyś wziął proch dla stworzenia Adama. Bóg nakazał
pochować ich na tym samym miejscu i przynieść pachnących kadzideł dla
spalenia w ogniu190. Nakazał też na proch rozlać olejek i rozsypać wonności191.
182 Gr.: Ð S»q. 183 Por. Ps 30, 12. 184 Por. Iz 14, 13; Jr 31, 13 i in. Tekst gr. jest dłuższy. 185 Por. 2Kor 12, 2. 186 Inne warianty tego imienia: Owiel, Jowel (por. Jaoel w ApokAbr). Tekst gr. czyta: „Michał,
Gabriel, Uriel i Rafał”. 187 Gr. dodaje: Ð ¢delfÕj aÙtoà. 188 Por. Mt 3, 17 i in. (bat qol). 189 Dosł. „skale”, jak w gr. 190 Arm. hurik może być skrótem od hur arki, „spalić w ogniu”; N. Bogharian proponuje lekcję:
hirik („irys”).
191 Por. Grota Skarbów 9.
620 PRZEKŁADY
Potem wzięli oni obydwa ciała i złożyli je na miejscu, które On dla nich wy-
znaczył192. Następnie zakopali193 i postawili nad nimi pomnik.
[48](41) Bóg przemówił do ciała Adama poprzez proch: „Adamie, Adamie!”
Ciało Adama odrzekło do prochu: „Odpowiedz – oto [jestem], Panie!” Pan rzekł
do niego: „Oto, jak ci zapowiedziałem, Adamie, jesteś prochem i wrócisz do
prochu194, ale Ja cię wskrzeszę195 w zmartwychwstaniu, które ci obiecałem!”
48(42) Powiedziawszy to, wziął Bóg potrójną pieczęć196 i opieczętował
grób Adama ze słowami: „Niech nikt ich nie dotyka w tych dniach, aż ciała
ich197 ponownie powstaną!” Potem Pan wstąpił do nieba, a z Nim aniołowie,
serafy z wozem ognistym, każde na swoje miejsce.
[Śmierć Ewy]
49(42) Nadszedł czas śmierci Ewy. Zaczęła ona płakać i próbowała do-
wiedzieć się o nieznanym jej miejscu pochowania Adama. Wówczas bowiem,
gdy Bóg przybył po śmierci Adama, wszystkie rośliny rajskie pokłoniły się,
a wszystko, co było na ziemi, posnęło w duchu świętym198 aż ubrano Adama.
I nikt na ziemi nie wiedział [o tym], z wyjątkiem Seta.
Ewa zaczęła więc wołać, prosząc Boga, aby zabrano ją na miejsce, gdzie był
pochowany Adam. Na koniec swej modlitwy rzekła: „Boże mój, Boże cudów,
nie oddzielaj mnie od miejsca [pochówku] Adama, lecz rozkaż pochować mnie
w jego grobie. Jak w Raju byliśmy razem, nie oddzieleni od siebie, tak niech
będzie i po śmierci. Pozwól, abym została pochowana w tym samym miejscu,
gdzie złożono Adama!”199. Gdy to wyrzekła, jej dusza została zabrana.
51(43) Archanioł Michał przybył pouczyć Seta, jak ma ją ubrać. A [potem]
trzej aniołowie przybyli, zabrali ciało Ewy i złożyli je tam, gdzie były już ciała
Adama i Abla. Wreszcie Michał rzekł do Seta: „Tak będą ubierać każdą istotę
ludzką po śmierci, aż do ostatniego dnia, na zmartwychwstanie”. Gdy anioł to
powiedział do Seta, odszedł do nieba, wielbiąc Ojca i Syna i Ducha Świętego
teraz i na wieki.
z języka armeńskiego przełożył,
wstępem i komentarzem opatrzył
ks. Antoni Tronina, KUL
192 O pogrzebie Adama por. Ginzberg, Legends V 125n; Jub 4, 29; 2Hen 36. 193 Arm. f’ochecin, „zamienili”, poprawiamy na: f’orecin. 194 Por. Rdz 3, 19. 195 Formuła liturgiczna; tekst gr. dodaje: metv pantÕj ¢nqrèpou toà TMk spermatÒj sou; por.
GenR 20, 8 . 196 Por. Szab 55a.
197 Gr.: 1 pleàra aÙtoà. 198 Albo: „od tchnienia (Jego) świętości”, por. A. Tronina, „Duch święty” wprzedchrześcijańskiej
literaturze judaistycznej, w: Duch Święty – Duch Boży, red. L. Stachowiak – R. Rubinkiewicz,
Lublin 1985, 49-58. 199 Por. Śmierć Adama 78.
Życie Adama i Ewy
https://drive.google.com/open…
Apokalipsa Adama
https://drive.google.com/open…
Komu zależy na tym, żeby ludzie o tym nie wiedzieli?
Odpowiedź tutaj:
https://drive.google.com/open…
Więcej informacji na ten temat i nie tylko pod tym adresem.
https://drive.google.com/open…
Proszę czytać wszystko w ponumerowanej kolejności (nie inaczej). Podajcie ten link jak najdalej. Pozdrawiam i miłej lektury życzę
|
|
|
|
|
tłumaczy: „and they grew up”. Gr. ApMaryi dodaje tu